Waterlands Archief brengt lezing van John Besseling over Bernard Nieuwentijt

Gepubliceerd: Donderdag 19 oktober 2023 16:07

Foto: Waterlands Archief

Historicus John Besseling houdt op 26 oktober bij het Waterlands Archief a.s. een lezing over leven en werk van de achttiende-eeuwse Purmerendse burgemeester, wiskundige en natuurwetenschapper Bernardus Nieuwentijt (1654-1718).

In zijn boek, Het Regt gebruik der Werelt beschouwingen uit 1715, maakte Nieuwentijt de nieuwste wetenschappelijke ontdekkingen toegankelijk voor een groot publiek. Het boek was een doorslaand succes en Nieuwentijt werd een internationaal bekend auteur. Wat fascineerde de lezer in zijn werk, het en hoe verhield het zich tot de grote vragen van zijn tijd?

Het Waterlands Archief organiseert deze lezing in het kader van de Maand van de Geschiedenis, waarvan dit jaar het thema is: ‘Eureka’ (Ik heb het gevonden). Wetenschappers, zoals Nieuwentijt, staan daarom speciaal in de belangstelling.

De Purmerendse arts, burgemeester, wiskundige en fysico-theoloog Bernardus Nieuwentijt (1654-1718) geldt als een van de meest gelezen auteurs van de achttiende eeuw. Zijn belangrijkste boek, het Regt gebruik der Werelt beschouwingen uit 1715, werd tot 1759 achtmaal herdrukt, en vertaald in het Engels, Frans en Duits. Nieuwentijt was goed op de hoogte van de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen, en vertaalde die recente ontdekkingen naar een breed publiek. In een samenleving die nog geheel het teken stond van het christelijk geloof, leidde dat soms tot gefronste wenkbrauwen. De bijbel gold als het onfeilbare Woord van God. Zou de wetenschappelijke ontwikkeling niet tot ongeloof en atheïsme moeten leiden? Nieuwentijt ontkende het stellig en hij vond daarin eminente geleerden als Isaac Newton aan zijn zijde. Niet alleen via de bijbel, maar ook door de wetenschap kon de mens kennis maken met de wonderen van Gods schepping.

Nieuwentijts werk staat recent weer in de belangstelling, maar tot dusver is het vooral bestudeerd vanuit intellectueel perspectief. Zijn ideeën werden vergeleken met die van andere auteurs, en geplaatst in de ontwikkeling van de achttiende-eeuwse filosofie en natuurwetenschap. Aan de maatschappelijke context waarin die ideeën tot stand kwamen, werd tot dusver weinig aandacht besteed. Hoe kwam een burgemeester van een onbetekenend stadje als Purmerend ertoe zo’n boek te schrijven? Zoals zal blijken waren godsdienst, wetenschap en politiek in Purmerend nauw verweven. Nieuwentijt maakte deel uit van een internationale kring van geleerden, maar zijn ontwikkeling als wetenschapper is onlosmakelijk verbonden met het lokale milieu, waarin hij als arts en burgemeester carriere maakte. Kennelijk, gezien de enorme oplage van zijn boek, was de situatie in Purmerend exemplarisch voor het intellectuele klimaat in de achttiende-eeuwse Republiek als geheel.

John Besseling richt zich als historicus op de Republiek in de zeventiende en achttiende eeuw, met als specialiteit stedengeschiedenis. Hij is werkzaam aan een dissertatie over Purmerend in de vroegmoderne tijd, en publiceert regelmatig over de stad en aanverwante onderwerpen.

De lezing wordt gehouden op 26 oktober 2023 van 20.00 -21.30 uur (inloop vanaf 19.30 uur) in het Waterlands Archief, Wielingenstraat 75, 1441 ZN Purmerend. De toegang is gratis. Aanmelden verplicht via: aanmelden@waterlandsarchief.nl

Bron: Waterlands Archief