De nieuw te bouwen wijk op het Galgeriet dankt straatnamen aan Waterlanders

De opdracht was: verzin namen voor de straten, stegen, kades en plein die met elkaar samenhangen en passen in één thema, bijvoorbeeld handel, nijverheid, water, scheepvaart. Ze moeten ook typerend zijn voor Monnickendam en het liefst voor dit gebied. Daarbij hanteerde de commissie een aantal criteria, zoals: herkenbaar zijn, uitspreekbaar zijn, schrijfbaar zijn, niet te lang zijn, maatschappelijk aanvaardbaar zijn, geen klankverwantschap hebben met bestaande straatnamen, uniek zijn binnen de gemeente, samenhang vertonen, en niet makkelijk te verbasteren zijn. En als het over personen zou gaan, dienen die al geruime tijd te zijn overleden en dient de familie goedkeuring te hebben gegeven.

De thema’s van de inzendingen kunnen als volgt worden samengevat:
1. Visverwerking/Scheepvaart 45%
2. (Bedrijfs)namen 20%
3. Flora en Fauna 15%
4. Geografie 10%
5. Diversen 10%

Stukje geschiedenis van het Galgeriet
Vanaf het ontstaan van Monnickendam is het Galgeriet tot bijna halverwege de vorige eeuw onbebouwd gebleven. Het gebied lag net buiten de stadspoort en was een ongerept moerasgebied. Met de bouw van de eerste visrokerij werd een voorzichtige stap gezet in de ontwikkeling naar het latere bedrijventerrein Galgeriet. Pas aan het einde van de jaren ’40 van de vorige eeuw vestigde het eerstvolgende bedrijf zich op het Galgeriet. In de jaren ’50 werd het gebied stapsgewijs verder bouwrijp gemaakt en pas vanaf 1960 werd het gebied ontwikkeld tot bedrijventerrein. De laatste invullingen dateren uit de jaren ’80. Het Galgeriet is daarmee een relatief jong bedrijventerrein.

Er waren maar liefst 7 visverwerkende bedrijven. Het gaat hierbij om de visrokerijen Oosterbaan, van der Lingen en Steur, inleggerij Duyvis, Zalmhuis Steur, Meij visgroothandel en Diepvries Monnickendam. Alleen al bij dit laatste bedrijf werkten rond de 110 werknemers.

Het thema scheepvaart is nauw verwant met het verwerken van vis. Op het Galgeriet waren/zijn ook 5 bedrijven gevestigd die gerelateerd zijn aan scheepvaart/scheepsbouw in brede zin. Het gaat hierbij om Jachtwerf Slot, Scheepsbouwkundig Bureau Herman Jansen, Jachthaven Waterland, Holland Yacht Equipment (HYE) en Z. van der Lingen.

Veel inzenders hebben scheepsnamen en namen van scheepsonderdelen ingediend, vaak ook gerelateerd aan visvangst. Bij scheepvaart richtte de commissie zich primair op scheepsbouw, omdat deze bedrijfstak net als de visverwerking bepalend en typerend in en voor Monnickendam was. Voor scheepsbouw (Hakvoort Shipyard) geldt dit overigens nog steeds. In het gecombineerde thema visverwerking/scheepvaart (scheepsbouw) zijn ook de thema’s handel en nijverheid en water gedekt.

Geen straat of steeg achter de naam
Het Galgeriet spiegeltzich aan de binnenstad van Monnickendam. Bij het grootste deel in de namen van straten en stegen in de binnenstad (Noordeinde, Zuideinde, De Zarken, Niesenoort , Fluwelen Burgwal etc. etc.) ontbreekt de toevoeging straat, plein of steeg. Daarom is hier voor het Galgeriet ook voor gekozen behalve voor de kade.

Kades
Aan kades meren schepen af. Daarom ligt het voor de hand om voor de naamgeving van de kades scheepvaart en in het bijzonder scheepsbouw als uitgangspunt te nemen. Monnickendam kende eeuwenlang twee scheepswerven, de Grote en de Kleine helling. Honderden houten botters zijn op beide scheepswerven gebouwd. De naam botter is de meest ingebrachte naam in de ideeënbus. De botter behoort als scheepstype tot de bruine vloot. De kade tegenover het Prooyen wordt daarom de Botterkade.

Om de hoek komt de Viskotterkade, omdat er na het bouwen van botters veel stalen schepen op de werven zijn gebouwd. Deze kade grenst aan de vaargeul in het Monnickendammergat en ligt tegenover de locaties van de beide scheepswerven in de binnenstad.

De scheepswerven in de binnenstad van Monnickendam stonden sinds jaar en dag bekend als ‘de helling’. Aansluitend op het thema scheepsbouw wordt de volgende kade Hellingkade. Een van de kades ligt aan de Gouwzee en de Gouwzee is nog niet eerder vernoemd in Monnickendam. De Gouwzeekade dus.

Stegen
Voor de stegen is gekozen voor de activiteiten rondom visverwerking en met onderlinge samenhang. Bij inleggerij Duyvis (tegenover het Prooyen) werd zure haring, augurken, rolmops en ansjovis ingelegd. De steeg die daar in de buurt komt wordt dan ook Inleggerij genoemd. Het roken van vis hoort ook echt bij Monnickendam, dus de volgende steeg komt Visrokerij te heten.

Diepvries Monnickendam (DIMO) was sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw het grootste visverwerkende bedrijf op het Galgeriet en in Monnickendam. Het bedrijf was naast het invriezen van vis vooral gespecialiseerd in het fileren van platvis. Veel van de producten van het bedrijf werden geëxporteerd naar landen in en buiten Europa. Steeg 2 ligt dicht bij de locatie van DIMO, vandaar de naam Fileerderij.

In de verwerking van vis is zouten of pekelen een onmisbare schakel. Er bestonden in Monnickendam inrichtingen voor het bereiden van het zout, waarmee vis werd gepekeld. Dus de volgende steeg krijgt de naam Zoutziederij.

Straten
De naam Galgeriet zou verdwijnen bij realisering van het plan, dus is besloten de hoofdstraat vanaf de dijk Galgeriet te noemen. Ed Willms merkt hierbij op dat het de Gemeente bekend is dat er een overgang moet zijn tussen de huidige huisnummers op het Galgeriet en de nieuwe Galgeriet. De andere 3 straatnamen hebben te maken met visverwerking.

Bokkinghange. Bokking ofwel gerookte haring maakte eeuwenlang de helft uit van de omzet in de visverwerking. Bokking uit Monnickendam was wijd en zijd een begrip in Nederland en andere landen. De hange is een begrip in Monnickendam. In hangen ofwel rookhokken werd de vis gerookt.

Ansjovisanker. Na haring was ansjovis de soort vis die economisch gezien een grote factor was in de visverwerking. Na te zijn gekopt werd de ansjovis sterk gezouten en ingelegd in kleine tonnen, z.g. ankers van 30 kilo. Zo konden ze jarenlang worden bewaard om in tijden van schaarste voor hogere bedragen te worden verkocht. (Anker verwijst dus niet naar voor anker gaan, vastleggen van een schip op open water).

Haringklok Heel bijzonder voor Monnickendam was dat onmiddellijk na het aanlanden van vis bij de gemeentelijke visafslag bij de Lange Brug over de binnenhaven de visrokers via het luiden van een klok werden opgeroepen om zich naar de visafslag te begeven. De klok hangt nu in de Stegh, de voormalige visafslag.

Plein
Het plein heeft een centrumfunctie, zowel qua ligging als qua functie. Het plein wordt dé ontmoetingsplaats op het Galgeriet. Er zijn al een paar namen die beginnen met het woord ‘vis’ dus Vismarkt viel af. Het werd de naam De Troeter. Rini de Weijze voegt toe dat Monnickendammers Troeters werden genoemd en dat dit een geuzennaam is, geen scheldnaam. De inwoners van Monnickendam danken hun geuzennaam ‘Troeters’ aan het gratis uitdelen onder de Beurs bij De Waegh van gortepap, ‘Troet’ genaamd. Deze vorm van armenzorg was nodig in de 19e eeuw toen Monnickendam sterk verarmd was en veel inwoners honger leden.

Bekend bij veel Monnickendammers en zeker bij de leden van deze adviescommissie is het ‘volkslied van Monnickendam’ wat de heren meteen ten gehore brachten op de plek waar het plein De Troeter komt. Dit lied is veel gezongen tijdens de stadsfeesten: Een Troeter van Monnickendam, geschreven door D. Kuikinga.

Waar de Speeltoren klingelt zijn oude lied.
Waar ’t IJsselmeer golft langs het Galgeriet.
Daar leef ik als kind van mijn stam.
Een toeter van Monnickendam!

Nog even de namen op een rijtje:
Kade 1 Hellingkade
Kade 2 Gouwzeekade
Kade 3 Viskotterkade
Kade 4 Botterkade

Steeg 1 Zoutziederij
Steeg 2 Fileerderij
Steeg 3 Visrokerij
Steeg 4 Inleggerij

Straat 1 Galgeriet
Straat 2 Ansjovisanker
Straat 3 Haringklok
Straat 4 Bokkinghange